Εικόνα Εαυτού & Αυτοπεποίθηση: Αποδέχομαι Ή Απορρίπτω Αυτό Που Μου Λέει Ο Καθρέφτης Μου; Της Παρασκευή Βρούβα

Εικόνα Εαυτού & Αυτοπεποίθηση: Αποδέχομαι Ή Απορρίπτω Αυτό Που Μου Λέει Ο Καθρέφτης Μου; Της Παρασκευή Βρούβα

Εικόνα Εαυτού & Αυτοπεποίθηση: Αποδέχομαι Ή Απορρίπτω Αυτό Που Μου Λέει Ο Καθρέφτης Μου; Της Παρασκευή Βρούβα

O ρόλος της εικόνας που έχουμε σχηματίσει για τον εαυτό μας είναι πολυδιάστατος και επηρεάζει διαφορές πτυχές του εαυτού μας: το πώς τον αξιολογούμε, το πόσο σίγουροι αισθανόμαστε για τις ικανότητές μας και για την εμφάνισή μας, καθώς και το πώς αντανακλάμε όλα αυτά στις διαπροσωπικές μας σχέσεις και στην καθημερινή μας δραστηριότητα. Παράλληλα βέβαια, η αυτό-εικόνα μας είναι το αποτέλεσμα διαφόρων παραγόντων, όπως το πώς αξιολογούμε την εικόνα του σώματός μας, τι επιρροές και μηνύματα λαμβάνουμε καθημερινώς, τι συγκρίσεις κάνουμε σε σχέση με τα σύγχρονα πρότυπα, τι εμπειρίες έχουμε βιώσει, αλλά και το ρόλο που παίζει σε όλα αυτά η ηλικία και το φύλο μας.

Η αυτό-εικόνα αρχίζει να δομείται και να οργανώνεται από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας. Οι μεγαλύτερες διακυμάνσεις της και βαρύτητα όσον αφορά τις επιδράσεις που δέχεται, λαμβάνουν χώρα κατά την εφηβική ηλικία. Συγκεκριμένα, κατά την εφηβεία, η αξιολόγηση που κάνει το ίδιο το άτομο για την εμφάνισή του, περνάει από πολλές διακυμάνσεις εξαιτίας τόσο των ραγδαίων αλλαγών στο σώμα και στην εμφάνιση, όσο και των ψυχοσυναισθηματικών διακυμάνσεων που λαμβάνουν χώρα κατά την ηλικιακή αυτή περίοδο.

Στις μέρες μας, κυρίως οι έφηβοι, μπαίνουν σε έναν κύκλο πολλών απαιτήσεων όπου «αναγκάζονται» να δραστηριοποιούνται σε πάρα πολλούς τομείς, πέρα από τις σχολικές τους υποχρεώσεις. Καθημερινά αντιμετωπίζουν τη σύγκριση και την κριτική για την απόδοση ή επίδοση τους. Θα πρέπει, λοιπόν, να είναι σε θέση να μπορούν να αποδεχτούν με θετικό τρόπο τα σχόλια που εισπράττουν και να τα διαχειριστούν προς όφελός τους, χωρίς αυτά να γίνονται αγκάθια για την αυτό-εικόνα τους.

Υπάρχουν συγκεκριμένοι μηχανισμοί διαχείρισης της εικόνας του σώματος, οι οποίοι σχετίζονται με τρία είδη στρατηγικής: αποφυγή, επίμονη βελτίωση της εμφάνισης, και λογική θετική αποδοχή.

•    Μέσω του μηχανισμού της αποφυγής το άτομο προσπαθεί να αποφύγει ή να αρνηθεί την ύπαρξη των αδύνατων σημείων ή των συναισθημάτων που σχετίζονται με την εμφάνισή του.
•    Οι στρατηγικές βελτίωσης της εμφάνισης αναφέρονται σε επίμονες  προσπάθειες αλλαγής ή κάλυψης των σημείων αυτών που ενοχλούν το άτομο.
•    Τέλος, η λογική θετική αποδοχή αποτελεί την πιο προσαρμοστική για το άτομο στρατηγική αντιμετώπισης, καθώς μέσω εποικοδομητικών εσωτερικών διαλόγων (self-talk), το άτομο αποδέχεται τόσο την εμφάνισή του όσο και τα συναισθήματα που σχετίζονται με αυτή.

Οι μηχανισμοί διαχείρισης της αυτό-εικόνας φαίνεται να παίζουν βασικό ρόλο στην αυτοπεποίθηση του ατόμου. Σύμφωνα με τα παραπάνω, η αναγνώριση και αποδοχή των αδύνατων σημείων βοηθούν το άτομο να συμφιλιωθεί με την εμφάνιση του και κατ΄ επέκταση με την αυτό-εικόνα του. Όταν κάποιος αποδέχεται τα αδύνατα σημεία μπορεί να αναγνωρίσει και να εστιάσει στην συνέχεια στις δυνατές πτυχές του και να τις ενδυναμώσει. Η αυτοπεποίθηση συνδέεται με το κατά πόσο κάποιος έχει αποδεχτεί και συμφιλιωθεί με την αυτοεικόνα του καθώς και με το αν έχει αναγνωρίσει και αξιολογήσει τα δυνατά του σημεία. Η επίμονη προσπάθεια απόρριψης ή αποφυγής καθώς και η ενασχόληση με τα αδύνατα σημεία δεν αφήνει περιθώρια στο άτομο να επικεντρωθεί και να βελτιώσει ή να αναπτύξει τις δυνατές του πλευρές, κάτι το οποίο οδηγεί σε ψυχολογική εξάντληση και απογοήτευση. 
 
Αξίζει να σημειωθεί ότι, οι τομείς (π.χ. εμφάνιση, ακαδημαϊκή ικανότητα, κοινωνικές σχέσεις, ηθικές αξίες, επαγγελματική πρόοδος κ.α.) που θεωρούνται  σημαντικοί από το άτομο για την αυτό-εικόνα του, επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό το πώς εισπράττει και ερμηνεύει τις αρνητικές εμπειρίες που βιώνει. Για παράδειγμα,  εάν για κάποιον έφηβο η εμφάνισή του παίζει πολύ σημαντικό ρόλο,  ένα αρνητικό σχόλιο για τα κιλά του θα επηρέαζε αρνητικά την αυτό-εικόνα του, από ότι οι χαμηλοί βαθμοί του στις εξετάσεις. Κάτι παρόμοιο ισχύει και στην διαδικασία της σύγκρισης. Οι έφηβοι που δίνουν μεγάλη σημασία στην εμφάνισή τους, επηρεάζονται περισσότερο όταν νιώθουν ότι υστερούν στην εμφάνιση απ’ ότι π.χ. στη σχολική επίδοση, σε σύγκριση με τους συνομήλικούς τους (π.χ., «το ντύσιμό μου δεν είναι τόσο trendy όσο του Βασίλη», «ο Γιάννης φοράει μόνο μάρκες», «η Μαρία είναι πιο αδύνατη από εμένα», «μακάρι να είχα το σώμα της Γιάννας»). Σαν αποτέλεσμα, ανεξάρτητα αν σε πολλούς άλλους τομείς είναι αντικειμενικά πολύ καλύτεροι, κάποιο αρνητικό σχόλιο για την εμφάνιση τους, κινδυνεύει να γενικευτεί επηρεάζοντας αρνητικά την εικόνα του εαυτού.

Μένοντας στο παράδειγμα της εμφάνισης, αν πούμε σε μία έφηβη ότι «το ντύσιμο αυτό σε παχαίνει», όσα θετικά σχόλια και να της κάνουμε μετά, για την καλή σχολική της επίδοση, για το πόσο καλή φίλη μπορεί να είναι, για το πόσο έξυπνη είναι ή πόσο όμορφα ζωγραφίζει, ίσως μην να βοηθήσει ώστε να  ισορροπήσει μέσα της την κατάσταση της αυτό-εικόνας της. Σίγουρα τα θετικά σχόλια, μας κάνουν όλους να αισθανόμαστε καλύτερα για τον εαυτό μας, αλλά δεν είναι υγιές να προσπαθούμε να αναζητάμε συνεχώς διάφορα κομπλιμέντα, για κάθε αρνητικό σχόλιο που δεχόμαστε, ώστε να μπορέσουμε να φέρουμε σε μία ισορροπία την αυτοεικόνα μας. Το κλειδί σε αυτή την περίπτωση, είναι να βοηθήσουμε τα παιδιά να μάθουν να αντλούν δύναμη, ικανοποίηση και σιγουριά από μέσα τους. Αυτό θα λειτουργεί ως ασπίδα για την αυτοεικόνα τους, θα νιώθουν πιο δυνατά, και δεν θα επηρεάζονται από το παραμικρό αρνητικό σχόλιο. Όταν το άτομο δεν είναι σίγουρο για τον εαυτό του, δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει τα αρνητικά σχόλια ή την αναπόφευκτη σύγκριση, και αντίστροφα όταν δεν μπορεί να διαχειριστεί τα αρνητικά σχόλια και τη σύγκριση, η αυτοπεποίθησή του κινδυνεύει. Επομένως, η σχέση μεταξύ αυτοπεποίθησης και αυτοεικόνας είναι αμφίδρομη και αλληλένδετη.

Εν κατακλείδι, ζητήματα αυτό-αξίας αποκτούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και σημασία κατά την εφηβεία όπου λαμβάνουν χώρα κύρια αναπτυξιακά θέματα που σχετίζονται με την εδραίωση της ταυτότητας του ατόμου. Συνεπώς, τα επίπεδα αυτογνωσίας, αυτοσυνείδησης και εσωστρέφειας αυξάνονται δραματικά. Επίσης, η υπερβολική ανησυχία όσον αφορά την αυτό-εικόνα εμπλέκει σε μεγάλο βαθμό την εστίαση ενδιαφέροντος των εφήβων στην εξωτερική τους εμφάνιση.  Σ’ αυτό το σημείο οι έφηβοι θα πρέπει να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν τον μηχανισμό αυτό διαχείρισης της αυτό-εικόνας τους, που τους επιτρέπει να αποδεχτούν και να συμφιλιωθούν τόσο με την εμφάνισή τους όσο και με τα συναισθήματα που συνδέονται με αυτή. Η θετική αποδοχή δεν είναι συνώνυμο του συμβιβασμού. Αντιθέτως, μέσω του μηχανισμού αυτού το άτομο μαθαίνει να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του και την κριτική χωρίς αυτά να τον κυριεύουν ή να γίνεται υποχείρίο τους. Σε μία τόσο ευαίσθητη ηλικία, όπως η εφηβεία, η μη-αποδοχή πλευρών του εαυτού ίσως να εμποδίσει τον άτομο βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα να αναπτυχθεί σε διάφορους τομείς. Αλλά, για να μπορέσει το άτομο να προχωρήσει ώριμα στην αλλαγή ή βελτίωση, θα πρέπει πρώτα να έχει συμφιλιωθεί και να έχει αποδεχτεί την αυτό-εικόνα του.

Από την Παρασκευή Βρούβα, Ψυχολόγο