Ευνσυναίσθηση - Τι είναι και πότε απενεργοποιείται;

Η ενσυναίσθηση, γνωστή και ως "συμπάθεια" ή "συναίσθηση των άλλων", είναι μια σημαντική και ανθρώπινη ψυχολογική δυνατότητα. Αναφέρεται στην ικανότητα να αντιλαμβάνεται κανείς τα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις ανάγκες και τις εμπειρίες των άλλων ανθρώπων, και να μπορεί να τα κατανοεί και να τα αναλύει με ευαισθησία και κατανόηση. Η ενσυναίσθηση παίζει σημαντικό ρόλο στις κοινωνικές διαδρομές και τις σχέσεις μεταξύ ανθρώπων, καθώς διευκολύνει την επικοινωνία και την αλληλοκατανόηση. Όταν είμαστε ενσυναισθητοι, είμαστε πιο πρόθυμοι να εισακούσουμε τους άλλους, να ανταποκριθούμε στις ανάγκες τους και να τους προσφέρουμε συμπαράσταση.

Η ενσυναίσθηση περιλαμβάνει:

1. Συναίσθηση των συναισθημάτων: Η ικανότητα να αντιλαμβάνεται κανείς τα συναισθήματα των άλλων και να κατανοεί τον τρόπο με τον οποίο αυτά επηρεάζουν τη συμπεριφορά τους.
2. Εμπάθεια: Η ικανότητα να ταυτίζεται και να συναισθάνεται με τα συναισθήματα και τις εμπειρίες των άλλων, χωρίς να απαιτείται η ίδια ακριβώς εμπειρία.
3. Κοινωνική ευαισθησία: Η ικανότητα να αντιλαμβάνεται τις κοινωνικές δυναμικές και τις πολιτιστικές διαφορές που επηρεάζουν τη συμπεριφορά και τα συναισθήματα των ανθρώπων.
4. Συναισθηματική νοημοσύνη: Η ικανότητα να διακρίνει και να αντιλαμβάνεται τις διάφορες συναισθηματικές καταστάσεις των ανθρώπων και να τις αντιμετωπίζει με ευαισθησία και κατανόηση.

Η ενσυναίσθηση μπορεί να αναπτυχθεί και να ενισχυθεί μέσω πρακτικών όπως η ενδυνάμωση της αυτοσυνείδησης, η ακρόαση και η επικοινωνία με ανοιχτό μυαλό, και η πρακτική της ευγνωμοσύνης και της συμπαράστασης προς τους άλλους. Η ενσυναίσθηση είναι μια πολύτιμη ικανότητα που μπορεί να δημιουργήσει πιο ενωμένες και ανθρώπινες κοινωνίες.

Όταν η ενσυναίσθηση απενεργοποιείται

Μελέτη σε παιδιά που ανατράφηκαν σε ορφανοτροφεία και άλλα ιδρύματα τη δεκαετία του 1930 και του 1940, ο Βρετανός ψυχολόγος John Bowlby ανέπτυξε την υπόθεση της μητρικής στέρησης . Πρότεινε ότι εάν η προσκόλληση ενός μικρού παιδιού με μια μητρική φιγούρα σπάσει, αυτό είναι πιθανό να βλάψει σοβαρά την κοινωνική, συναισθηματική και διανοητική του ανάπτυξη. Η έλλειψη προσκόλλησης θα μπορούσε να οδηγήσει σε αυτό που ονόμασε άσχετη ψυχοπάθεια , την αδυναμία να συμπάσχουμε με άλλους ανθρώπους ή να δημιουργήσουμε ουσιαστικές σχέσεις. 

Σίγουρα, όπως προβλέπει η θεωρία του Bowlby, ένα κοινό θέμα των ατόμων με ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά είναι η τραυματική και συναισθηματικά στερημένη παιδική ηλικία. Η έννοια DisConnected ,  αναφέρεται ακριβώς στην απενεργοποίηση της ενσυναίθσησης σε τέτοια άτομα που θεωρούνται ως υπερ-αποσυνδεδεμένα. Αυτοί οι άνθρωποι είναι εντελώς αυτοαπορροφημένοι και αποκομμένοι από τους άλλους, αντιμετωπίζοντας τους συνανθρώπους τους ως αντικείμενα. Αυτό αποδεικνύεται από τις παιδικές εμπειρίες των κατά συρροή δολοφόνων και των φασιστών δικτατόρων και έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό ένα μοτίβο σοβαρού παιδικού τραύματος και παραμέλησης.

Πώς κλείνει η ενσυναίσθηση

Γιατί τα παιδικά τραύματα και η συναισθηματική στέρηση καταλήγουν σε υπερ-αποσύνδεση; Εάν ένα άτομο λάβει λίγη ενσυναίσθηση και στοργή κατά τα πρώτα του χρόνια, μπορεί να βλάψει την ικανότητά του να βιώνει ενσυναίσθηση και να εκφράζει συναισθήματα κατά τα τελευταία του χρόνια. Ως αμυντικός μηχανισμός, μερικά παιδιά ανταποκρίνονται στη στέρηση και το τραύμα κλείνοντας στον εαυτό τους, αποσυνδέοντας ασυνείδητα από τους άλλους ανθρώπους και από τον κόσμο. Δεν επιτρέπουν στον εαυτό τους να δημιουργήσει συναισθηματικούς δεσμούς με άλλους, καθώς αυτό θα μπορούσε να είναι πηγή περαιτέρω πόνου και τραύματος. 

Αποσυνδέονται επίσης από τον εαυτό τους, καταπιέζοντας τα συναισθήματά τους και τις αναμνήσεις τους από τραυματικές εμπειρίες. Κατασκευάζουν ένα είδος πανοπλίας για να προστατεύονται από τον συναισθηματικό πόνο και από άλλους ανθρώπους. Αυτή η πανοπλία τους βοηθά επίσης να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ζωής τους, παρέχοντας μια αίσθηση αυτονομίας και αυτάρκειας. Ουσιαστικά, λοιπόν, κάποια παιδιά που περνούν από στέρηση και τραύμα απενεργοποιούν ασυνείδητα την ικανότητα της ενσυναίσθησης. Και όταν η ενσυναίσθηση έχει απενεργοποιηθεί, συνήθως μένει απενεργοποιημένη. Μόλις κατασκευαστεί μια ψυχολογική θωράκιση, συνήθως παραμένει στη θέση της, οδηγώντας σε μόνιμη αποσύνδεση.

Υπέρβαση του τραύματος

Ωστόσο, πολλοί άνθρωποι που υφίστανται έντονο τραύμα κατά την παιδική ηλικία δεν αποσυνδέονται. Στην πραγματικότητα, μπορεί να μεγαλώσουν σε άτομα με μεγάλη ενσυναίσθηση και αλτρουισμό . Σε ορισμένες περιπτώσεις, η δική τους εμπειρία τραύματος φαίνεται να αυξάνει την ευαισθησία τους. Η δική τους εμπειρία πόνου μπορεί να εντείνει την επιθυμία τους να ανακουφίσουν τον πόνο των άλλων.

Δεν υπάρχει σαφής λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι από παρόμοια τραυματικά υπόβαθρα αναπτύσσονται με τόσο διαφορετικούς τρόπους. Ίσως οφείλεται σε χαρακτηριστικά της προσωπικότητας . Ίσως υπάρχει σύνδεση με την έννοια της μετατραυματικής ανάπτυξης . Μερικοί άνθρωποι υφίστανται μεγάλη προσωπική ανάπτυξη στον απόηχο του τραύματος, εν μέρει λόγω μιας στάσης διαφάνειας και αναγνώρισης και των έμφυτων αποθεμάτων ανθεκτικότητας .

Συμπέρασμα

Είναι σημαντικά τα πολύ πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού, συγκεκριμένα τα δύο πρώτα χρόνια. Εάν ένα παιδί έχει ασφαλή γονική προσκόλληση κατά τη διάρκεια αυτών των πρώτων δύο ετών, τότε μπορεί να γίνει πιο ανθεκτικό έναντι του τραύματος στην επόμενη παιδική ηλικία. Εάν αυτά τα δύο πρώτα χρόνια ήταν αρκετά αρμονικά, τότε είναι πολύ απίθανο να αναπτύξουν ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά, ανεξάρτητα από το πόσο τραύμα θα εκτεθούν αργότερα.

Πηγές 

• Bowlby, J. (1969). Attachment and loss: Vol. 1. Loss. Basic Books.
• Taylor, S. (2023). DisConnected: The Roots of Human Cruelty and How Connection Can Heal the World. Iff Books.
• Marono, A. J., Reid, S., Yaksic, E., & Keatley, D. A. (2020). A behaviour sequence analysis of serial killers' lives: From childhood abuse to methods of murder. Psychiatry, psychology, and law, 27(1), 126–137.
• Stephanie Griffiths, Jarkko Jalava, Rasmus Rosenberg Larsen, B. Emma Alcott, Genetic correlates of PCL-R psychopathy: A systematic review,
• Aggression and Violent Behavior, Volume 66, 2022, 101765, ISSN 1359-1789, https://doi.org/10.1016/j.avb.2022.101765