Ψυχική Ανθεκτικότητα: Ο θρίαμβος του ανθρώπου στην αντιξοότητα

Γενικά οι άνθρωποι τείνουν να προσαρμόζονται καλά με την πάροδο του χρόνου στις αλλαγές της ζωής και τις στρεσογόνες συνθήκες.

Ποιο είναι εκείνο το χαρακτηριστικό που τους βοηθά;

Από το 1970 άρχισε να στρέφεται το ενδιαφέρον των ψυχολόγων προς μια καινούρια έννοια, αυτή της ψυχικής ανθεκτικότητας ως σημαντικό παράγοντα προστασίας και ανάπτυξης του ανθρώπου. Ψυχική ανθεκτικότητα είναι η διαδικασία της καλής προσαρμογής απέναντι στις αντιξοότητες, το τραύμα (σωματικό και ψυχικό), τραγωδίες, απειλές ή αξιοσημείωτες πηγές άγχους, όπως τα οικογενειακά και σχεσιακά προβλήματα, τα σοβαρά προβλήματα υγείας, καθώς κι οι εργασιακοί και οικονομικοί στρεσογόνοι παράγοντες.

Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι μια δυναμική διαδικασία που απαιτεί χρόνο, προσπάθεια και αυτεπίγνωση και η καλλιέργειά της είναι ένα προσωπικό ταξίδι όπου αλληλεπιδρούν πολλοί παράγοντες.

Οι άνθρωποι δεν ανταποκρίνονται το ίδιο στα αγχογόνα ή και τραυματικά γεγονότα της ζωής. Ενώ κάποια άτομα ενδυναμώνονται ύστερα από την έκθεσή τους σε στρες, άλλα γίνονται πιο ευάλωτα. Μια προσέγγιση για το χτίσιμο της ανθεκτικότητας που λειτουργεί για έναν άνθρωπο μπορεί να μη λειτουργεί για άλλον.

Πώς μπορεί λοιπόν να αναπτύξει και να διευρύνει κανείς τις ιδιότητες της ψυχικής ανθεκτικότητας, ώστε να αξιοποιήσει στο έπακρο τη λειτουργία της;

Ας μην ξεχνάμε πως η ανθεκτικότητα δεν είναι ένα χαρακτηριστικό που οι άνθρωποι είτε έχουν είτε δεν έχουν. Περιλαμβάνει συμπεριφορές, σκέψεις και δράσεις που μπορούν να διδαχθούν και να καλλιεργηθούν στον καθένα.

Σύμφωνα με την Αμερικάνικη Ψυχολογική Εταιρεία, υπάρχουν 10
τρόποι ανάπτυξης της ανθεκτικότητας:

1. Η δημιουργία σχέσεων
Ένα υποστηρικτικό δίκτυο στο οποίο ένας άνθρωπος αισθάνεται αποδοχή, στήριξη και βοήθεια, τον ενδυναμώνει κι ενισχύει το αίσθημα αισιοδοξίας και ελπίδας. Τα ίδια οφέλη μπορεί να έχει το να είναι κανείς μέλος ενός τέτοιου υποστηρικτικού δικτύου για κάποιον άλλο άνθρωπο.

2. Η αποφυγή αντιμετώπισης των κρίσεων ως ανυπέρβλητα προβλήματα
Αγχωτικά γεγονότα συμβαίνουν στη ζωή όλων, οπότε χρειάζεται να έχει κανείς σωστή κρίση σχετικά με το μέγεθος του προβλήματος που καλείται να διαχειριστεί. Η προσωπική αλλαγή έγκειται στο πως ανταποκρινόμαστε σε αυτές τις προκλήσεις.

3. Η αποδοχή του γεγονότος πως η αλλαγή είναι μέρος της ζωής
Το να δεχόμαστε καταστάσεις που δεν μπορούν να αλλάξουν, μπορεί να μας βοηθήσει να εστιάσουμε σε εκείνες που μπορούν.

4. Το κυνήγι των στόχων
Η καλλιέργεια ρεαλιστικών στόχων, η δέσμευση προς αυτούς και η μεθοδική δράση για την επίτευξή τους, ακόμα κι αν πρόκειται για μικρά επιτεύγματα κάθε φορά, είναι σημαντική προϋπόθεση για τη συναισθηματική σταθερότητα ενός ανθρώπου.

5. Η αποφασιστική δράση απέναντι στις αντίξοες συνθήκες όσο περισσότερο είναι εφικτό, αντί για μεμψιμοιρία και παράλυση
Η διαρκής αποφυγή κι αποστασιοποίηση από τα άγχη και τα προβλήματα κι η ευχή πως θα εξαφανιστούν μόνα τους οδηγεί στην εξασθένιση της ανθεκτικότητας και δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για διάφορες ψυχικές νόσους.

6. Η αναζήτηση ευκαιριών για αυτο- ανακάλυψη
Οι άνθρωποι συχνά μαθαίνουν πράγματα για τον εαυτό τους κι ίσως ανακαλύψουν πως ανέπτυξαν συναισθηματικές δεξιότητες, σε κάποιο βαθμό ως αποτέλεσμα της πάλης τους με την απώλεια.

7. Η καλλιέργεια θετικής άποψης για τον εαυτό
Η ανάπτυξη αυτοπεποίθησης και εμπιστοσύνης στην προσωπική ικανότητα επίλυσης προβλημάτων και στο ένστικτο, βοηθά στο χτίσιμο της ανθεκτικότητας.

8. Η θέαση των δύσκολων γεγονότων ως μέρος μιας ευρύτερης εικόνας
Ακόμα και στην αντιμετώπιση επίπονων γεγονότων, η προσπάθεια εξέτασης της αγχογόνου κατάστασης σε ένα ευρύτερο πλαίσιο και η αποφυγή διαχείρισής της εκτός της αναλογίας, βοηθά στη διατήρηση της εσωτερικής γαλήνης.

9. Η επικράτηση μιας αισιόδοξης ματιάς

Το να μη χάνει κανείς την αισιοδοξία του για το μέλλον και να αναμένει πως καλά πράγματα θα συμβούν στη συνέχεια. Η προσπάθεια οραματισμού των προσωπικών θέλω έναντι των καταστάσεων που προκαλούν ανησυχία ή φόβο, συμβάλλει στη θετική θέαση των καταστάσεων και στην ικανότητα διαχείρισής τους.

10. Η φροντίδα του εαυτού
Η εστίαση της προσοχής στις ανάγκες και τα συναισθήματα, η συμμετοχή σε απολαυστικές και χαλαρωτικές δραστηριότητες κι η τακτική άσκηση βοηθούν το νου και το σώμα να διαχειρίζονται καταστάσεις που απαιτούν ανθεκτικότητα.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, η ψυχολογική δυσφορία κι ευαλωτότητα σε γεγονότα της ζωής μπορούν να εξουδετερωθούν, ακόμα και να προληφθούν, όταν αυξηθούν τα επίπεδα ευεξίας του ατόμου. Έχει παρατηρηθεί η επιτυχία ποικιλίας παρεμβάσεων, όπως η σωματική άσκηση, το coaching από εξειδικευμένους επιστήμονες και η εφαρμογή τεχνικών διαλογισμού για την επίτευξη της ενσυνειδητότητας, την τόνωση της αισιοδοξίας και την καλλιέργεια της ευτυχίας, ώστε να ενισχυθούν οι υπάρχουσες ικανότητες του ατόμου και να αναπτυχθούν θετικές στάσεις με στόχο την ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας.

Επιπροσθέτως, η καταγραφή των σκέψεων και συναισθημάτων που σχετίζονται με τα τραύματα ή άλλα στρεσογόνα γεγονότα ζωής, ο διαλογισμός και οι πνευματικές πρακτικές, εκτός από την ενδυνάμωση της ανθεκτικότητας βοηθούν και στο χτίσιμο και την ενδυνάμωση των διαπροσωπικών σχέσεων. Το να είναι κανείς ανθεκτικός δε σημαίνει πως δε βιώνει δυσκολίες ή δυσφορία. Ο συναισθηματικός πόνος και η λύπη είναι κοινά σε ανθρώπους που έχουν υποστεί μεγάλες απώλειες ή τραύμα στη ζωή τους και για την ακρίβεια, ο δρόμος προς την ψυχική ανθεκτικότητα είναι πιθανότερο να περιλαμβάνει αξιοσημείωτη συναισθηματική αντιξοότητα.

Εν κατακλείδι, είναι σημαντικό να γνωρίζει κανείς πως χρειάζεται να αναπτύξει και να χρησιμοποιεί μια προσωπική στρατηγική προκειμένου να ενισχύσει την ανθεκτικότητά του και να βελτιώσει την προσαρμογή του στις προκλήσεις της ζωής. Στην περίπτωση που δυσκολεύεται στην πορεία του, πλέον η επιστήμη διαθέτει εργαλεία και μεθόδους που μπορούν να τον ψυχοεκπαιδεύσουν και να τον βοηθήσουν να ζήσει μια ικανοποιητική, όμορφη κι ολοκληρωμένη ζωή.

Της Γεωργίας Τσιμικλή, σύμβουλος ψυχικής υγείας, τελειόφοιτη Ψυχολογίας και
σεναριογράφος