ΠΩΣ Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΜΑΣ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΜΑΣ

Όταν σκέφτεστε την προσωπικότητα, είναι πιθανό να τη θεωρείτε ως μια ενδιαφέρουσα ιδιότητα που πρέπει να συλλογιστείτε, αλλά έχει σχετικά περιορισμένο αντίκτυπο στο τι συμβαίνει στην υγεία σας καθώς μεγαλώνετε. Έτσι, είστε εξωστρεφής και σας αρέσει να βρίσκεστε γύρω από άλλους ανθρώπους. Γιατί μπορεί να επηρεάσει την πιθανότητα να επισκέπτεστε τακτικά έναν οδοντίατρο;

Αναλογιζόμενος αυτή την περίεργη ερώτηση, μπορεί να καταλήξετε στις δικές σας υποθέσεις. Οι άνθρωποι που είναι εξωστρεφείς χαμογελούν πολύ και θέλουν τα δόντια τους να φαίνονται καλά. Ή μήπως είναι αρκετά τυχεροί που έχουν καλοπληρωμένες δουλειές (επειδή είναι τόσο συμπαθείς) που τους οδηγεί στο να μπορούν να έχουν αξιοπρεπή οδοντιατρική ασφάλιση;

Ο τομέας της ψυχολογίας της υγείας είναι γεμάτος από προσπάθειες να κατανοηθούν όχι μόνο τέτοια φαινομενικά περίεργα ερωτήματα αλλά και πώς η προσωπικότητα επηρεάζει τη συμπεριφορά, η οποία με τη σειρά της επηρεάζει τη σωματική ευεξία. Το ζήτημα του ποιος επισκέπτεται έναν οδοντίατρο δεν τίθεται συνήθως ως μέρος αυτής της ερώτησης, αλλά είναι ένα εύλογο ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί. Η καλή οδοντική υγεία σχετίζεται με την καλή σωματική υγεία συνολικά και μπορεί επίσης να επηρεάσει την ψυχική υγεία. Οποιοσδήποτε έχει κάνει ριζικό σωλήνα ή εξαγωγή δοντιού μπορεί σχεδόν σίγουρα να το επιβεβαιώσει. Ωστόσο, άτομα με κακή οδοντική υγεία (όπως η ασθένεια των ούλων) μπορεί επίσης να διατρέχουν κίνδυνο να αναπτύξουν σοβαρές, απειλητικές για τη ζωή καρδιακές παθήσεις.

Προσωπικότητα και Συμπεριφορές Αναζητούμενης Υγείας

Η οδοντιατρική φροντίδα είναι μόνο μια πτυχή των συμπεριφορών που σχετίζονται με την υγεία, φυσικά. Είναι ενδιαφέρον να το εξετάσουμε μόνο και μόνο επειδή δεν είναι κάτι που συνήθως σκέφτονται οι άνθρωποι όταν αναλογίζονται τη σχέση προσωπικότητας-υγείας. Συχνότερα, οι ψυχολόγοι υγείας τείνουν να εξετάζουν τις συμπεριφορές που επηρεάζουν τις χρόνιες παθήσεις που περιλαμβάνουν καρδιακές παθήσεις και καρκίνο ή τυχαίους τραυματισμούς που απαιτούν νοσηλεία.

Σε μια πρόσφατα δημοσιευμένη μελέτη, η Emily Willroth του Northwestern University και μια ομάδα διεθνών συναδέλφων (2023), ανέλυσαν τα δεδομένα από 15 μεγάλης κλίμακας διαχρονικές μελέτες που αφορούσαν πάνω από 350.000 άτομα για να αντιμετωπίσουν το ερώτημα εάν η προσωπικότητα μπορεί να κάνει τη διαφορά στη χρήση της υγειονομικής περίθαλψης. Δεν υποτιμάται η σημασία αυτής της εργασίας, υποστηρίζουν, σημειώνοντας ότι «η κατανόηση του ποιος χρησιμοποιεί διαφορετικά είδη υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης έχει σημαντικές επιπτώσεις για τα άτομα που λαμβάνουν περίθαλψη καθώς και για τα κοινωνικά συστήματα που παρέχουν φροντίδα.

Αυτές οι πληροφορίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προώθηση της αποτελεσματικής, αποδοτικής και δίκαιης υγειονομικής περίθαλψης». Με άλλα λόγια, ο κόσμος θα μπορούσε να αποκομίσει μεγάλα οφέλη από το να γνωρίζει ποιος είναι πιο πιθανό να ασχοληθεί με τον τύπο υγειονομικής περίθαλψης που αποτρέπει τις χρόνιες ασθένειες. Εάν πράγματι οι εξωστρεφείς είναι πιο πιθανό να αναζητήσουν οδοντιατρική περίθαλψη, τότε το συμπέρασμα είναι ότι οι εσωστρεφείς μπορεί να χρειάζονται περισσότερη ώθηση για να κάνουν τακτικό καθαρισμό τους.

Η χρήση της υγειονομικής περίθαλψης εξαρτάται επίσης από τη διαθεσιμότητα των υπηρεσιών, όπως σωστά επισημαίνουν οι συγγραφείς. Σύμφωνα με αυτό που ονομάζεται «συμπεριφορικό μοντέλο Anderson για τη χρήση της υγειονομικής περίθαλψης» η προσωπικότητα είναι μόνο μέρος της εξίσωσης. Όπως σημειώθηκε παραπάνω, πρέπει να διαθέτετε επαρκείς πόρους για να πληρώσετε για την υγειονομική περίθαλψη, καθώς και να έχετε παρόχους υγειονομικής περίθαλψης και εγκαταστάσεις σε φυσική ή εικονική πρόσβαση.

Έλεγχος του ρόλου της προσωπικότητας στη χρήση της υγειονομικής περίθαλψης

Αν και είναι ξεκάθαρο, δεν είναι δυνατό να πραγματοποιηθούν πειράματα για τον έλεγχο της σχέσης χρήσης προσωπικότητας-υγειονομικής περίθαλψης, υπάρχουν τρόποι για τον έλεγχο πιθανών αιτιακών συνδέσεων. Για να γίνει αυτό, η Willroth και η εκτεταμένη ομάδα συν-συγγραφέων της χρησιμοποίησαν συντονισμένη ανάλυση δεδομένων, μια διαδικασία στην οποία ελέγχονται οι ίδιες υποθέσεις χρησιμοποιώντας πανομοιότυπες μεθόδους σε όλα τα δείγματα. Μετά από αυτό το σύνολο αναλύσεων, οι συγγραφείς συνέχισαν να χρησιμοποιούν μια παραλλαγή μιας μεθόδου γνωστής ως μετα-ανάλυση στην οποία τα αποτελέσματα συνοψίζονται συστηματικά σε διάφορες μελέτες. Τα δείγματα περιελάμβαναν μερικές από τις πιο γνωστές διαχρονικές έρευνες στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της μελέτης Midlife στις Ηνωμένες Πολιτείες (MIDUS), της μελέτης Seattle Longitudinal Study και της μελέτης Midlife in Japan, μεταξύ άλλων.

Σε όλες αυτές τις μελέτες, η ομάδα θα μπορούσε να αντλήσει από δεδομένα προσωπικότητας που συλλέχθηκαν στο πλαίσιο της παράδοσης του Μοντέλου των Πέντε Παραγόντων (άνοιγμα στην εμπειρία, ευσυνειδησία, ευχαρίστηση, νευρωτισμός/συναισθηματική σταθερότητα και εξωστρέφεια). Τα βασικά μέτρα έκβασης που είχαν στη διάθεσή τους σχετικά με τη χρήση της υγειονομικής περίθαλψης ήταν οι επισκέψεις στον οδοντίατρο, οι επισκέψεις σε γενικό ιατρό και οι νοσηλείες.

Οι παραλλαγές μεταξύ των δειγμάτων στον τρόπο που τέθηκαν οι ερωτήσεις υγειονομικής περίθαλψης έπρεπε να ληφθούν υπόψη, σύμφωνα με τους Willroth et al. να συμβιβαστείτε με τη χρήση κάθε τύπου υγειονομικής περίθαλψης τουλάχιστον μία φορά (σε διάστημα 12-24 μηνών) αντί για τον αριθμό των επισκέψεων. Είναι σημαντικό ότι οι συγγραφείς έλεγξαν επίσης στατιστικά για τέτοιες πιθανές επιρροές της ηλικίας, του φύλου, του αριθμού χρόνιων παθήσεων υγείας και της δυνατότητας πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη (εισόδημα και ασφάλιση).

Άρα, τα ευρήματα ανταποκρίθηκαν στις προβλέψεις; Σε όλα τα δείγματα, όσοι ήταν πιο πιθανό να δουν τον οδοντίατρό τους είχαν χαμηλό νευρωτισμό, είχαν πράγματι υψηλή εξωστρέφεια και ήταν επίσης, είναι πιο πιθανό να έχει υψηλή ευσυνειδησία και αποδοχή. Αν και οι συγγραφείς προέβλεψαν ότι ο υψηλός νευρωτισμός είναι προγνωστικός για περισσότερες επισκέψεις στον οδοντίατρο (λόγω της τάσης τους να ανησυχούν), τα αποτελέσματα ήταν στο αντίθετο μοτίβο, υποδηλώνοντας ότι το άγχος από την επίσκεψη σε έναν οδοντίατρο (που ονομάζεται «οδοντιατρικό άγχος») σταμάτησε την εξαιρετικά νευρωτική τα ίχνη τους πριν καν προγραμματίσουν μια επίσκεψη.

Όσο και αν δεν τους άρεσε να βλέπουν έναν οδοντίατρο, όσοι είχαν υψηλό νευρωτισμό ήταν στην πραγματικότητα πιο πιθανό να επισκεφτούν έναν γενικό ιατρό. Μπορεί να περιμένετε από τους ευσυνείδητους να βεβαιωθούν ότι έβλεπαν έναν επαγγελματία ιατρό σε τακτική βάση, αλλά αυτό δεν φάνηκε στα ευρήματα, ούτε και η συμφιλίωση ήταν παράγοντας.

Αυτό το εκπληκτικό εύρημα σχετικά με την ευσυνειδησία μπορεί να εξηγηθεί κάπως όταν εξετάζουμε τον αριθμό των επισκέψεων στο νοσοκομείο. Όσοι είχαν αυτό το χαρακτηριστικό ήταν λιγότερο πιθανό να εισαχθούν σε νοσοκομείο, γεγονός που υποδηλώνει ότι στην πραγματικότητα φρόντιζαν πολύ καλά τον εαυτό τους. Ως αποτέλεσμα, κατάφεραν να αποφύγουν τη νοσηλεία. Σύμφωνα με τα λόγια των συγγραφέων, «Αυτό υποδηλώνει ότι άτομα υψηλότερης ευσυνειδησίας είναι πιο πιθανό να διαχειρίζονται την υγεία τους χρησιμοποιώντας ορισμένους τύπους υπηρεσιών ρουτίνας υγειονομικής περίθαλψης, όπως οι οδοντίατροι, αλλά είναι λιγότερο πιθανό να χρειαστούν νοσηλεία».

Από τα ευρήματα στην πρακτική

Καθώς διαβάζετε για αυτά τα αποτελέσματα, μπορεί εύλογα να αναρωτιέστε τι σημαίνουν για εσάς και την υγεία σας. Προφανώς, θα θέλατε να αποφύγετε τη νοσηλεία και πιθανώς θα θέλατε τα δόντια σας να είναι σε καλή κατάσταση. Αλλά αν η προσωπικότητά σας είναι αντίθετη από ό,τι έδειξαν τα ευρήματα (δηλαδή έχετε υψηλό οδοντιατρικό άγχος), τι μπορείτε να κάνετε για να ανατρέψετε τα πράγματα;

Ευτυχώς, υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι η προσωπικότητα μπορεί να αλλάξει, ειδικά αν συνειδητοποιήσετε πώς επηρεάζει τη ζωή σας. Έχετε χαμηλή ευσυνειδησία, επομένως δεν δίνετε τόση σημασία στην αρτηριακή πίεση και το βάρος σας και συνήθως δεν χρησιμοποιείτε οδοντικό νήμα. Ξεκινήστε με την απλούστερη αλλαγή συμπεριφοράς που μπορείτε να κάνετε και, στη συνέχεια, επιβραβεύστε τον εαυτό σας για την επίτευξη αυτού του μικρού στόχου (π.χ. χρήση οδοντικού νήματος κάθε δεύτερη μέρα). Κρατήστε ένα γράφημα ή χρησιμοποιήστε έναν από τους διαθέσιμους ιχνηλάτες υγείας στο smartphone ή το smartwatch σας. Αυτά τα μικρά επιτεύγματα που εμφανίζονται μπορεί τελικά να γίνουν αρκετά κίνητρα. Εάν ο ένοχος είναι η χαμηλή εξωστρέφεια, βρείτε έναν οδοντίατρο που θα σας επιτρέπει να αισθάνεστε άνετα χωρίς να απαιτείται να συνεχίσετε το μοτίβο ανάμεσα στους ανιχνευτές του στόματός σας.

Το κύριο σημείο είναι ότι δεν χρειάζεται να ενδώσετε σε αυτό που η προσωπικότητά σας μπορεί να σας οδηγήσει να κάνετε, εάν αυτός ο δρόμος είναι προς φτωχότερες συμπεριφορές που σχετίζονται με την υγεία. Επίσης, δεν χρειάζεται να ενδώσετε στους παράγοντες που εμποδίζουν την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη (και υπάρχουν πολλοί). Η πρόληψη ξεκινά με τη δική σας συμπεριφορά και είναι φθηνότερο (και ευκολότερο) να αποφύγετε αυτές τις νοσηλεύσεις. Αν μισείτε να επισκέπτεστε τον οδοντίατρο, αυτό οφείλεται στο ότι η υγιεινή σας είναι τόσο κακή; Και πάλι, η πρόληψη μπορεί να απομακρύνει τη δυστυχία από αυτές τις δυνητικά τρομακτικές συναντήσεις.

Συνοψίζοντας, η προσωπικότητά σας μπορεί να κάνει πολλά για εσάς στη διατήρηση της σωματικής σας υγείας. Και με καλύτερη σωματική υγεία έρχεται καλύτερη ψυχική υγεία και, τελικά, μια πιο ευθεία πορεία προς την εκπλήρωση.

Πηγή: Willroth, E. C., Luo, J., Atherton, O. E., Weston, S. J., Drewelies, J., Batterham, P. J., Condon, D. M., Gerstorf, D., Huisman, M., Spiro, A., III, Mroczek, D. K., & Graham, E. K. (2023). Personality traits and health care use: A coordinated analysis of 15 international samples. Journal of Personality and Social Psychology, 125(3), 629-648. https://doi.org/10.1037/pspp0000465