Έλλειψη Προσοχής & Υπερκινητικότητα: Πότε Αποτελούν Διαταραχή;

Παρατηρούμε συχνά πολλά παιδιά και ιδίως αγόρια, να είναι ζωηρά, αεικίνητα, παρορμητικά. Αυτό, εκτός του ότι δυσκολεύει τη ζωή των γονιών και των παιδαγωγών του, δεν αποτελεί απαραίτητα κάποιο πρόβλημα. Όταν όμως η υπερκινητικότητα ξεπερνά τα όρια της ηλικίας του παιδιού και διαπιστώνεται παράλληλα σημαντική έλλειψη προσοχής και παρορμητικότητα, τότε πιθανόν το παιδί να πάσχει από Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ).

Τι είναι η ΔΕΠ-Υ
Πρόκειται για μία διαταραχή στην οποία εντάσσονται παιδιά με πρόβλημα διάσπασης της προσοχής, σε συνδυασμό με σωματική υπερδραστηριότητα. Αποκαλείται συχνά και “υπερκινητική διαταραχή”. Οι κυριότερες ενδείξεις του προβλήματος είναι η απροσεξία, η διάσπαση της προσοχής και η υπερκινητικότητα. Συμπεριφορολογικά, αυτό μεταφράζεται ως ανικανότητα ρύθμισης της συμπεριφοράς. Τα παιδιά μπορεί να έχουν δυσκολία αφομοίωσης στη σχολική εργασία ή υπακοής στις υποδείξεις των γονιών, με αρνητικές συνέπειες στη μάθηση αλλά και στην επικοινωνία τους με τους άλλους. Επιπλέον, παρουσιάζουν συχνά γλωσσικά προβλήματα ή ειδικές μαθησιακές ανάγκες. Τα συμπτώματα πρέπει να έχουν διαπιστωθεί για τουλάχιστον 6 μήνες προτού δοθεί κάποια διάγνωση και ξεκινούν συνήθως από την προσχολική ηλικία Βέβαια, οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι είναι μια αναπτυξιακή διαταραχή, δηλαδή υφίσταται από την αρχή της ζωής. Για την ασφαλή διάγνωσή της, όμως, το παιδί θα πρέπει να φτάσει μέχρι τη μέση της πρώτης τάξης του Δημοτικού. Σύμφωνα με έρευνες, εμφανίζεται στο 8-10% των παιδιών σχολικής ηλικίας.

Τα χαρακτηριστικά της
Τα κύρια συμπτώματα της εν λόγω διαταραχής είναι τρία: η υπερκινητικότητα, η ελλειμματική προσοχή και η παρορμητικότητα. Πιο αναλυτικά:

Η υπερκινητικότητα πρέπει να διαθέτει ορισμένα χαρακτηριστικά, όπως:

·να είναι υπερβολική για την ηλικία του παιδιού
 

·να είναι άσκοπη (το παιδί σηκώνεται, κάθεται, στριφογυρίζει, τρέχει αντί να περπατάει, ανοίγει το ψυγείο χωρίς λόγο, ανοιγοκλείνει τα ντουλάπια, τα συρτάρια, κ.λπ.)
 

· να εκδηλώνεται σε συνθήκες όπου απαιτείται ηρεμία, όπως κατά τη διάρκεια του μαθήματος στο σχολείο, στο διάβασμα στο σπίτι, στο φαγητό, κ.λπ.
 

·Η ελλειμματική προσοχή, δηλαδή η διάσπαση της προσοχής και η αδυναμία στη συγκέντρωση, λαμβάνονται υπόψη πάλι σε σχέση με την ηλικία και την αναπτυξιακή φάση του παιδιού.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα:
 

·το παιδί είναι συχνά αφηρημένο και ξεχνά ή χάνει τα πράγματά του
 

·κάνει λάθη, επειδή δεν έχει την υπομονή να ακούσει τις οδηγίες που του δίνονται
 

·απαντά πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση που του γίνεται
 

·όταν προσπαθεί να συγκεντρώσει την προσοχή του σε κάτι αποσπάται εύκολα από ασήμαντους και συνηθισμένους ήχους, όπως αυτός του τηλεφώνου, της πόρτας, ή των αυτοκινήτων που περνούν απ’ έξω. Επιπλέον, αφού αποσπασθεί, χρειάζεται πολύ περισσότερο χρόνο για να επικεντρωθεί ξανά σε αυτό που έκανε.

Η παρορμητικότητα εκφράζεται με τους εξής τρόπους:

·το παιδί αδυνατεί να περιμένει τη σειρά του για να μιλήσει
 

·δεν υπακούει σε κανόνες
 

·δεν μπορεί να εκτιμήσει τον κίνδυνο

Επιπλέον, σπάνια το πρόβλημα εμφανίζεται μόνο του, συνήθως συνοδεύεται από άλλα προβλήματα, όπως μαθησιακές δυσκολίες, συναισθηματικά προβλήματα, κ.ά.

Οι ενδείξεις ξεκινούν ακόμη και από την εμβρυϊκή φάση: συχνά τα παιδιά αυτά ως έμβρυα εμφανίζουν αυξημένη κινητικότητα. Ως βρέφη είναι πολύ ανήσυχα, ενώ ως νήπια δεν περπατούν αλλά τρέχουν, σκαρφαλώνουν και γενικότερα δεν ησυχάζουν. Η διάθεσή τους αλλάζει από τη μια στιγμή στην άλλη, είναι ιδιαίτερα επίμονα και συχνά έχουν ξεσπάσματα οργής.

Η διάγνωση
Η έγκαιρη διάγνωση του προβλήματος είναι πολύ σημαντική, διότι αν δεν υπάρξει κατάλληλη παρέμβαση, η διαταραχή θα συνεχιστεί και στην ενήλικη ζωή του ατόμου, με ακόμη πιο σοβαρές συνέπειες. Επειδή όλοι επιδεικνύουν παρόμοιες συμπεριφορές σε μια δεδομένη στιγμή, τα κριτήρια για να καθοριστεί αν κάποιος έχει ΔΕΠ-Υ είναι συγκεκριμένα. Η διάγνωση γίνεται από ειδικό, νευρολόγο ή ψυχολόγο. Η χρήση ψυχολογικών τεστ βοηθάει στην αναγνώριση των συγκεκριμένων δυσκολιών αλλά και των δυνατών σημείων του εξεταζόμενου, ώστε να δοθούν κατευθυντήριες γραμμές και οδηγίες για σχολική επιτυχία και βελτίωση της συμπεριφοράς.

Οι συνέπειες
Τα παιδιά αυτά είναι συχνά έξυπνα και αξιαγάπητα, με πολλές δυνατότητες. Θέλουν να είναι υπάκουα, όμως δεν μπορούν να επιβληθούν στον εαυτό τους, γιατί το πρόβλημά τους υπερβαίνει τη δύναμη της θέλησής τους. Αυτή η κατάσταση, η επιθυμία του παιδιού για υπακοή από τη μία και η αδυναμία του από την άλλη, του δημιουργούν μια σύγχυση και θεωρεί ότι είναι κακό. Τα πράγματα δυσχεραίνονται στο σχολείο, καθώς το παιδί δεν μπορεί να έχει ικανοποιητικές επιδόσεις ούτε στα μαθήματα αλλά ούτε και στα ομαδικά παιχνίδια, ενώ συχνά τιμωρείται για ανάρμοστη συμπεριφορά. Τα προβλήματα συνεχίζονται και κατά την ενήλικη ζωή του ατόμου, όπου υποχωρεί η υπερκινητικότητα αλλά παραμένουν η διάσπαση της προσοχής και η παρορμητικότητα. Το άτομο δεν έχει φίλους, παρά μόνο άτομα με προβληματική συμπεριφορά, η αυτοεκτίμησή του είναι χαμηλή και η μόρφωσή του ελλιπής.

Αν και τα άτομα με ΔΕΠ-Υ μπορεί να πετύχουν στη ζωή τους, χωρίς τη σωστή διάγνωση και θεραπεία πιθανόν να υποστούν σοβαρές συνέπειες, συμπεριλαμβανομένης σχολικής αποτυχίας, δυσκολίας στις διαπροσωπικές σχέσεις, προβλημάτων συμπεριφοράς, χρήσης ουσιών και επαγγελματικής αποτυχίας.

Αίτια
Τα αίτια της διαταραχής δεν έχουν εξακριβωθεί πλήρως. Πολλοί ερευνητές πιστεύουν πως τα συμπτώματα της υπερκινητικότητας, της μειωμένης προσοχής και της παρορμητικότητας είναι ενδεικτικά της ελλειμματικής λειτουργίας του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος. Ωστόσο, η έρευνα έχει δώσει μέχρι στιγμής συγκρουόμενα ευρήματα, εν μέρει επειδή η ΔΕΠ-Υ έχει πολλούς διαφορετικούς τύπους. Μόνο αυτοί που έχουν συνεχή υπερκινητικότητα φαίνεται να έχουν νευρολογικά ελλείμματα.

Ακόμη, ως αίτια θεωρούνται το άγχος, η κατάθλιψη ή άλλα συναισθηματικά και κοινωνικά προβλήματα, καθώς και η ίδια η ιδιοσυγκρασία του παιδιού.

Γενετικοί παράγοντες έχουν επίσης συσχετισθεί με τη ΔΕΠ-Υ. Συγγενείς πρώτου και δευτέρου βαθμού ατόμων που πάσχουν από ΔΕΠ-Υ έχουν πιο πολλές πιθανότητες να έχουν την ίδια διαταραχή σε σχέση με το γενικό πληθυσμό.

Θεραπεία
Η αντιμετώπιση και θεραπεία του προβλήματος συνίσταται σε πολλούς διαφορετικούς παράγοντες, που περιλαμβάνουν την ενημέρωση των γονιών, των δασκάλων και των παιδιών, την εκπαίδευση των γονιών σχετικά με το χειρισμό της συμπεριφοράς του παιδιού, την παρέμβαση στην τάξη, την εκπαίδευση του παιδιού σε κοινωνικές δεξιότητες καθώς και την ψυχοθεραπεία του, για την καταπολέμηση συσχετιζόμενων προβλημάτων, όπως η κατάθλιψη, το άγχος, κ.ά.

Όταν με τις παρεμβάσεις αυτές δεν επιτυγχάνεται το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα ή όταν η περίπτωση είναι σοβαρή, τότε χορηγείται φαρμακευτική θεραπεία. Για την επιτυχία της θεραπείας απαιτείται στενή συνεργασία μεταξύ παιδιού, γονιών και δασκάλων, ώστε το παιδί να παίρνει τη δόση του στη σωστή ώρα.

Στο εξωτερικό, τα περισσότερα παιδιά με ΔΕΠ-Υ έχουν αντιμετωπιστεί με φαρμακοθεραπεία, ενώ στην Ελλάδα η συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων δεν έχουν τύχει καμιάς θεραπευτικής αντιμετώπισης. Τα διεγερτικά φαρμακευτικά σκευάσματα αυξάνουν το εύρος προσοχής και βελτιώνουν την απόδοση στο σχολείο. Τα φάρμακα φαίνεται όμως ότι θεραπεύουν τα συμπτώματα κι όχι τα αίτια, συνεπώς η φαρμακοθεραπεία από μόνη της δεν έχει μακροχρόνια θεραπευτικά αποτελέσματα, γιατί δεν κάνει τίποτα για τα κοινωνικά, μαθησιακά και διαπροσωπικά προβλήματα των παιδιών. Απαραίτητος είναι λοιπόν ο συνδυασμός της με τη θεραπεία της συμπεριφοράς.

Η γυμναστική θεωρείται επίσης μία από τις καλύτερες θεραπείες, και κατά προτίμηση η έντονη, καθώς βοηθά στην εκτόνωση της υπερβολικής ενέργειας και στην εστίαση της προσοχής και διεγείρει συγκεκριμένες ορμόνες και νευρο-χημικές ουσίες που δρουν ευεργετικά στον οργανισμό. Βεβαιωθείτε ότι η γυμναστική είναι διασκεδαστική, έτσι ώστε το παιδί να συνεχίσει να ασκείται και στην υπόλοιπη ζωή του.