Από την Επιστημονική Ομάδα του Υγεία Ευεξία
Η «αγνή» απλή τυρόπιτα, που αποτέλεσε και αποτελεί ακόμη μια κοινή, αγαπημένη διατροφική επιλογή για πρωινό ή δεκατιανό δεν είναι τόσο αθώα. Και δεν θα τα βάλουμε μόνο με την τυρόπιτα, αλλά με όλες εκείνες τις τροφές που διατίθενται από τα σούπερ μάρκετ, τους φούρνους, τα κάθε λογής ταχυφαγεία, ακόμη και τα περίπτερα (βλέπε κρουασάν και πατατάκια) και που η κατανάλωσή τους υποβαθμίζει την υγεία μας. Ο λόγος είναι ότι όλα τα παραπάνω περιέχουν τρανς λιπαρά.
Δεν είναι όλα τα λιπαρά το ίδιο. Υπάρχουν τα «υγιή» λιπαρά, όπως πολυακόρεστα και μονοακόρεστα λιπαρά, που βρίσκονται σε ψάρια, αβοκάντο και ξηρούς καρπούς και το σώμα μας τα χρησιμοποιεί για τη δημιουργία ορμονών, την παραγωγή ενέργειας και την απορρόφηση ορισμένων θρεπτικών ουσιών. Τα λιπαρά άλλωστε είναι ένα απαραίτητο στοιχείο για την υγεία του ανθρώπινου οργανισμού, αλλά σε μικρές ποσότητες και από το σωστό είδος.
Τρανς λιπαρά, ονομάζονται τα φυτικής προέλευσης μονοακόρεστα ή πολυακόρεστα λιπαρά, τα οποία έχουν υποστεί βιομηχανική επεξεργασία υδρογόνωσης. Η υδρογόνωση, συμβάλλει στην στερεοποίηση των φυτικών υγρών λαδιών και ταυτόχρονα, σταθεροποιεί τη γεύση των ελαίων. Αυτή η χημική επεξεργασία, έχει δύο ιδιότητες. Αρχικά, μετατρέπει τους ακόρεστους δεσμούς των μορίων των λιπών σε κορεσμένους και αλλάζει τη στερεοϊσομέρειά τους.
Τα trans λιπαρά βρίσκονται στα τρόφιμα που περιέχουν έλαια και υφίστανται θερμική επεξεργασία. Τα υδρογονωμένα αυτά λίπη, χρησιμοποιούνται ιδιαίτερα από τη βιομηχανία των τροφίμων, διότι έχουν χαμηλή τιμή και νοστιμεύουν το φαγητό. Τα τρανς λιπαρά, βρίσκονται κυρίως σε πρόχειρα, προμαγειρεμένα και κατεψυγμένα φαγητά, στο ζωικό βούτυρο (παρόλο που το βούτυρο είναι γνωστό για την υψηλή του περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά, περιέχει περίπου και 3γρ trans λιπαρών ανά 100γρ προϊόντος), στις τηγανητές πατάτες, το popcorn καθώς και τα πατατάκια, τα γλυκά, τα κρουασάν, τα ντόνατς, τα δημητριακά, το φυστικοβούτυρο, τα κονσερβοποιημένα τρόφιμα, τα onion rings, τα έτοιμα noodles, τα burger, τα μερικώς υδρογονωμένα έλαια που χρησιμοποιούνται για τηγάνισμα, τα κατεψυγμένα έτοιμα γεύματα κλπ.
Από την αρχή του αιώνα γιατροί και διαιτολόγοι συμβούλευαν το καταναλωτικό κοινό να χρησιμοποιεί τη μαργαρίνη (ως άλειμμα στο ψωμί και στη μαγειρική) ως πιο υγιεινή και να αντικαταστήσει το βούτυρο. Έτσι, με τις ευλογίες των καρδιολόγων και των διατροφολόγων της εποχής, η κατανάλωση των μαργαρινών αυξήθηκε, παίρνοντας μεγάλο μερίδιο αγοράς από το βούτυρο.
Όμως τα τρανς λιπαρά δεν υπάρχουν μόνο στις μαργαρίνες αλλά και σε πολλές άλλες επεξεργασμένες τροφές και έτσι στη δεκαετία του 1980 οι Αμερικανοί καθημερινά προσλάμβαναν κατά μέσο όρο 8 γραμμάρια βιομηχανικά τρανς λιπαρά, με σοβαρές συνέπειες για την υγεία τους. Από τη δεκαετία του ’50 ακούστηκαν οι πρώτες φωνές αμφισβήτησης κατά της χρήσης της μαργαρίνης. Όμως από τη μια μεριά οι συμβουλές των ειδικών και από την άλλη η συνεχής πλύση μέσα από τις διαφημίσεις στην τηλεόραση, που έδειχναν άντρες μεγάλης ηλικίας, που διατηρούνταν νέοι και αθλητικοί «χάρη στη χρήση μαργαρίνης!» και οι φωνές αμφισβήτησης δεν βρήκαν ανταπόκριση.
Όμως από τη δεκαετία του 1990 αρκετές μελέτες που έγιναν, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, κατέδειξαν την επικινδυνότητα της μαργαρίνης και των τρανς λιπαρών για την υγεία. Με αποκορύφωμα το 1994, όταν μια νέα έρευνα σόκαρε το αμερικάνικο κοινό με τη δημοσίευσή της στα media. Αυτή υποστήριζε με συντηρητικούς υπολογισμούς ότι «…περισσότεροι από 30.000 θάνατοι το χρόνο μπορεί να οφείλονται στην κατανάλωση των μερικώς υδρογονωμένων λιπών».
Το 2015, η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) εξέτασε τα επιστημονικά στοιχεία και διαπίστωσε ότι τα μερικώς υδρογονωμένα έλαια (PHO) -που είναι η πιο κοινή μορφή τεχνητών τρανς λιπαρών- δεν ήταν πλέον «γενικά αναγνωρισμένα ως ασφαλή» για κατανάλωση.
Η Εθνική Ακαδημία Επιστημών θεώρησε σημαντικό να ενημερώσει τους πολίτες για της αρνητικές επιπτώσεις της κατανάλωσης τρανς λιπαρών. Με αυτή, συμφωνεί και η επιστημονική επιθεώρηση New England Journal of Medicine. Ακόμη και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, συνιστά τον περιορισμό τους. Είναι αξιοσημείωτο πως ορισμένες χώρες (όπως η Δανία, ο Καναδάς, η Ελβετία) έχουν απαγορεύσει τα βιομηχανικώς παραγόμενα τρανς λιπαρά οξέα.
Τα συγκεκριμένα λιπαρά δεν υπάρχουν στη φύση, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα, να μην υπάρχει κάποιος μηχανισμός διάσπασής τους. Επομένως, τα λιπαρά αυτά, δεν μπορούν να αποβληθούν από τον οργανισμό του ανθρώπου. Ωστόσο, συνήθως αποθηκεύονται στο συκώτι και στα λιποκύτταρα, κάτι που μετατρέπει τους καταναλωτές σε παχύσαρκους και μπορεί να οδηγήσουν στην εμφάνιση χρόνιας φλεγμονής και διαβήτη.
Η επικινδυνότητά τους για τον ανθρώπινο οργανισμό είναι δεδομένη. Πρώτα απ’ όλα είναι βασική απειλή για την καρδιά. Σε μελέτη 2015 που δημοσιεύτηκε στο ιατρικό περιοδικό British Medical Journal, Καναδοί ερευνητές εξέτασαν 20 μελέτες που ανέλυαν τις επιπτώσεις των trans λιπαρών στην υγεία των καταναλωτών σε αρκετές χώρες. Διαπίστωσαν ότι η κατανάλωση τεχνητών τρανς λιπαρών ουσιών συσχετίστηκε με αύξηση κατά 35% του θανάτου από οποιαδήποτε αιτία, αύξηση κατά 28% του θανάτου από καρδιακές παθήσεις και αύξηση κατά 21% του κινδύνου εμφάνισης καρδιακών παθήσεων. Οι σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στο καρδιαγγειακό σύστημα έχουν να κάνουν με το ότι το τρανς λιπαρά αυξάνουν την «κακή» χοληστερόλη (LDL), η οποία φράζει τις αρτηρίες και ταυτόχρονα συντελούν στη μείωση της «καλής» (HDL) χοληστερόλης, κάτι που σημαίνει πως η υπερβολική χοληστερόλη δεν μπορεί να μεταφερθεί στο συκώτι για να μπορέσει τελικά να αποβληθεί από το σώμα. Η επίδρασή τους είναι μεγάλη και στην εσωτερική επένδυση των αιμοφόρων αγγείων, με αποτέλεσμα αυτά να μη λειτουργούν σωστά. Μελέτες έχουν δείξει ότι η μείωση της πρόσληψης αυτών των λιπαρών κατά μόλις 1%, μπορεί να μειώσει σημαντικά τα εμφράγματα και τους θανάτους που προκαλούνται από αυτά. Ο ΠΟΥ μάλιστα εκτιμά ότι τα τρανς λιπαρά ενοχοποιούνται για 500.000 θανάτους ετησίως από καρδιαγγειακά αίτια σε όλο τον κόσμο.
Σύμφωνα πάλι με ιαπωνική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Neurology (το περιοδικό της Αμερικανικής Ακαδημίας Νευρολογίας) η διατροφή που περιλαμβάνει πολλά τρανς λιπαρά αυξάνει τον κίνδυνο για άνοια και Αλτσχάιμερ.
Έρευνα που πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ), σε αντιπροσωπευτικό πανελλαδικό δείγμα 2.003 ατόμων 25 ετών και άνω ανέδειξε το σοβαρό έλλειμμα γνώσης των Ελλήνων ως προς τα τρανς λιπαρά και τον αντίκτυπό τους στη δημόσια υγεία. Η έρευνα, πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των δράσεων του ΕΦΕΤ σε θέματα διατροφικής πολιτικής. Σύμφωνα με την έρευνα μόνο το 28,8% των ερωτηθέντων έχει ακούσει ή διαβάσει τον συγκεκριμένο όρο και μεταξύ αυτών μόνο ο 1 στους 2 γνωρίζει ότι οι ειδικοί συστήνουν να μην περιλαμβάνονται στη διατροφή μας.
Στην συντριπτική πλειοψηφία, όσοι έχουν ακούσει τον όρο τρανς λιπαρά πιστεύουν ότι αυτά θα πρέπει να αναγράφονται υποχρεωτικά σε όλες τις ετικέτες τροφίμων. Όμως μόνο ο 1 στους 5 καταναλωτές δηλώνει ότι διαβάζει πάντα τις διατροφικές πληροφορίες στις ετικέτες των τροφίμων.
Σε άλλη ανακοίνωσή του, το 2019, ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ) αναφέρει για τα νέα αυστηρά όρια στην περιεκτικότητα trans-λιπαρών στα τρόφιμα σύμφωνα με τη νέα ευρωπαϊκή νομοθεσία – κανονισμός (Ε.Ε. 2019/649).
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον νέο Κανονισμό, η περιεκτικότητα σε trans-λιπαρά (εκτός των trans-λιπαρών που αποτελούν φυσικά συστατικά του λίπους ζωικής προέλευσης) σε τρόφιμα που προορίζονται για τον τελικό καταναλωτή και σε τρόφιμα που προορίζονται για προμήθεια εμπόρων λιανικής, δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 2 γραμμάρια ανά 100 γραμμάρια λίπους. Η συμμόρφωση των επιχειρήσεων τροφίμων ως προς τα trans-λιπαρά θα έπρεπε να έχει ολοκληρωθεί μέχρι την 1η Απριλίου 2021.
Αυτό που τελικά είναι αναγκαίο είναι ο έλεγχος των συσκευασιών από τον καταναλωτή και η μελέτη των συστατικών που περιέχει κάθε τροφή, ώστε να επιτευχθεί με αυτό τον τρόπο ο περιορισμός της κατανάλωσης υδρογονωμένων λιπών. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι τα τρόφιμα που περιέχουν trans λιπαρά το αναγράφουν στην ετικέτα, μόνο εάν η περιεκτικότητα είναι μεγαλύτερη από 1γρ. Εάν είναι μικρότερη από 1γρ, δεν αναγράφεται. Άρα ο καταναλωτής πρέπει να ελέγξει τα συστατικά του προϊόντος για την έκφραση «μερικώς υδρογονωμένα λιπαρά» που σημαίνει ότι περιέχει κάποια ποσότητα trans λιπαρών.
Και επειδή τα περισσότερα επεξεργασμένα τρόφιμα προορίζονται για τα παιδιά, πρέπει από μικρή ηλικία τα άτομα να έχουν αποκτήσει υγιείς διατροφικές συνήθειες και να είναι υποψιασμένοι καταναλωτές. Φυσικά επιβάλλεται οι γονείς να γνωρίζουν τι πραγματικά είναι υγιεινό και τι όχι, και να επιλέγουν το πρώτο.
Βιβλιογραφία:
-Brouwer IA, Wanders AJ, Katan MB (2013). Trans fatty acids and cardiovascular
health: research complicated? European Journal of Clinical Nutrition, 67, 541-547
-ΓΝΩΣΕΙΣ, ΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΤΡΑΝΣ ΛΙΠΑΡΑ, Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ), https://efet.gr/files/trlip.pdf
-World Health Organization (press release 18 September 2014) http://www.euro.who.int/en/media-centre/sections/press releases/2014/europeleads-the-world-in-eliminating-trans-fats
-Lin CJ, Yen ST (2010). Knowledge of dietary fats among US Consumers. Journal of the, American Dietetic Association, 110:613-618.
-Health effects of trans-fatty acids: experimental and observational evidence, D. Mozaffarian, A Aro & W C Willett , European Journal of Clinical Nutrition.
-Martin, Clayton A., Milinsk, Maria C., Visentainer, Jesuí V., Matsushita, Makoto, & de-Souza, Nilson E.. (2007). Trans- fatty acid-forming processes in foods: a review. Anais da Academia Brasileira de Ciências.
