Ο Φόβος, Το Ανοσοποιητικό Σύστημα Και Ο Μεταβολισμός, Της Γεωργίας Μεγαρίτη

Ο Φόβος, Το Ανοσοποιητικό Σύστημα Και Ο Μεταβολισμός, Της Γεωργίας Μεγαρίτη

Ο Φόβος, Το Ανοσοποιητικό Σύστημα Και Ο Μεταβολισμός, Της Γεωργίας Μεγαρίτη

Ο φόβος είναι ένα εγγενές ανθρώπινο συναίσθημα που έχει σχεδιαστεί για να μας προστατεύει από τις αντιληπτές απειλές.

Η αντίδραση ξεκινά σε μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται αμυγδαλή. Αυτή η δομή σε σχήμα αμυγδάλου που βρίσκεται στον κροταφικό λοβό του εγκεφάλου είναι υπεύθυνη για τον προσδιορισμό της συναισθηματικής σημασίας των ερεθισμάτων.

Ένα απειλητικό ερέθισμα, όπως η θέα μιας άγριας τίγρης, προκαλεί μια απάντηση φόβου στην αμυγδαλή σας. Από εκεί, η αμυγδαλή προετοιμάζει το σώμα για κίνηση ενώ απελευθερώνει ορμόνες του στρες.

Μια άλλη σημαντική λειτουργία της αμυγδαλής είναι η ενεργοποίηση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος. Αυτή η διαίρεση του νευρικού συστήματος ωθεί τα επινεφρίδια να απελευθερώσουν επινεφρίνη στην κυκλοφορία του αίματος. Η επινεφρίνη, αλλιώς γνωστή ως αδρεναλίνη, συμβάλλει στα συμπτώματα που συνήθως σχετίζονται με τον φόβο, όπως δύσπνοια, γρήγορο καρδιακό ρυθμό και πεταλούδες στο στομάχι σας. Αυτή η ορμόνη προκαλεί επίσης διαστολή της κόρης και μειωμένη ακοή.

Μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται ιππόκαμπος εμπλέκεται επίσης στην απόκριση του φόβου. Αυτή η περιοχή, μαζί με τον προμετωπιαίο φλοιό, είναι υπεύθυνη για την αποθήκευση μνήμης και τη λήψη αποφάσεων.  Όταν διεγείρονται, αυτά τα κέντρα αξιολογούν την αντιληπτή απειλή και επομένως ελέγχουν την απόκριση φόβου.

Ο φόβος, η φοβία και το άγχος μπορούν εύκολα να συγχέονται. Παράγουν παρόμοια φυσιολογικά αποτελέσματα και είναι δυσάρεστα όταν τα βιώνουμε. Πώς λοιπόν τα ξεχωρίζουμε; Ποια είναι η διαφορά μεταξύ φόβου, φοβίας και άγχους;

Η φοβία είναι ένας παράλογος, υπερβολικός και παγιωμένος φόβος που δεν μπορούμε να ελέγξουμε και αφορά κάτι συγκεκριμένο.

Οι φοβίες μάς κάνουν να απομονωνόμαστε και να δυσλειτουργούμε προσπαθώντας να αποφύγουμε το αντικείμενο του φόβου μας, με αποτέλεσμα να μπαίνουμε σε έναν φαύλο κύκλο, όπου αποδυναμωνόμαστε εμείς και παράλληλα δυναμώνει ο φόβος. H φοβία ενός ατόμου μπορεί να οφείλεται είτε σε μια άσχημη εμπειρία, είτε σε άγχος ενδεχόμενης αποτυχίας, είτε σε άλλες αιτίες.

Η φοβία και ο φόβος έχουν αρκετές ομοιότητες αλλά δεν είναι απαραίτητα το ίδιο, με τον φόβο να είναι ένας μηχανισμός προειδοποίησης για την αντιμετώπιση πραγματικού κινδύνου, ενώ η φοβία μια δυσλειτουργική αντίδραση απέναντι σε μη υπαρκτό κίνδυνο και η οποία δεν προσφέρει πραγματική προστασία.

Τι συμβαίνει όταν ο φόβος ή η φοβία μετατρέπεται σε άγχος; Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), αυτό συμβαίνει όταν βιώνουμε φόβο: «Ο εγκέφαλός μας (ιππόκαμπος και προμετωπιαίος φλοιός) αξιολογεί την απειλή, η οποία ωθεί τα επινεφρίδια (που βρίσκονται πάνω από τα νεφρά) να απελευθερώσουν ορμόνες, συμπεριλαμβανομένων της κορτιζόλης. Η κορτιζόλη αυξάνει το σάκχαρο στην κυκλοφορία του αίματος και καταστέλλει το πεπτικό και το αναπαραγωγικό σύστημα. Μειώνει επίσης τα λεμφοκύτταρα, έναν τύπο λευκών αιμοσφαιρίων, που είναι ο καλύτερος μαχητής του ανοσοποιητικού συστήματος».

Όλοι γνωρίζουμε ότι τα μικρόβια μας κάνουν να αρρωσταίνουμε. Για να προστατευτούμε, διατηρούμε αποστάσεις μεταξύ μας, φοράμε μάσκες ή γάντια σε δημόσιους και κλειστούς χώρους, χρησιμοποιούμε σε μεγάλες ποσότητες το απολυμαντικό χεριών και αποφεύγουμε τις κοινωνικές συγκεντρώσεις.

Θα πρέπει επίσης να γνωρίζουμε και άλλες αιτίες όμως που μπορούν να μειώσουν την άμυνα έμμεσα όπως την έντονη ανησυχία που προέρχεται από τη ροή των ειδήσεων, το άγχος της απώλειας εργασίας, το στρες για την υγεία, του εγκλεισμού και της οικονομικής δυσκολίας. Όταν έχουμε αυξημένο άγχος, έχουμε χαμηλότερη άμυνα για την αντιμετώπιση του μολυσματικού παράγοντα.

Το άγχος για το άγνωστο (όπως ο κίνδυνος μας για COVID-19) μπορεί να ενεργοποιήσει υπερβολικά το κέντρο φόβου στον εγκέφαλου, την αμυγδαλή. Όσον αφορά την εξέλιξη, αυτό είναι ένα από τα παλαιότερα μέρη του εγκεφάλου και οι λειτουργίες του είναι αρκετά πρωτόγονες. Λειτουργεί σαν ένας συναγερμός που προκαλεί χαρά και συνδέεται με το στρες για να διατηρεί το σώμα και το μυαλό μας σε εγρήγορση για όσο διάστημα νιώθουμε άγχος.

Έρευνες δείχνουν ότι μια απλή στιγμή κινδύνου, ακόμα κι αν δεν βιωθεί ποτέ, είναι αρκετή για να πυροδοτήσει την αμυγδαλή και να ενεργοποιήσει την απόκριση στρες.  Το πρόβλημα είναι ότι η χρόνια ενεργοποίηση των συστημάτων στρες μπορεί να βλάψει τα κύτταρά μας και τη δράση του ανοσοποιητικού μας συστήματος και να μας θέσει πιο ευαίσθητους σε ένα ξένο παθογόνο.

Η θεραπεία επικεντρώνεται στον εντοπισμό και την αλλαγή αρνητικών σκέψεων, δυσλειτουργικών πεποιθήσεων και αρνητικών αντιδράσεων στη φοβική κατάσταση.

Για να καταφέρετε να ρυθμίσετε τα συμπτώματα του φόβου ή του στρες μπορείτε να ακολουθήσετε απλές τακτικές. Για παράδειγμα είναι πολύ σημαντική, αρχικά, είναι η εστίαση στην αναπνοή. Στη συνέχεια, αναρωτηθείτε: «Απειλούμαι πραγματικά ή αγχώνομαι;» Αυτό που πρέπει να πείτε στο σώμα σας είναι ότι είστε ασφαλείς.

Επίσης μπορείτε να πάτε μια βόλτα έξω. Η κίνηση είναι ένας πολύ καλός τρόπος για να αποβάλλετε όλη την κορτιζόλη από το σώμα σας και ένας καλός τρόπος για να απορροφήσετε τη βιταμίνη D στην έκθεση με τον ήλιο. Ξεκουραστείτε ή αλλάξτε την εστίασή σας και τη σκέψη σας μέσα από την ανάγνωση ενός βιβλίου, στο άκουσμα μιας μουσικής ή κάνοντας διαλογισμό και γιόγκα.

Πώς επηρεάζει ο φόβος και το στρες στον έλεγχο του σωματικού βάρους;

Έχει αποδειχθεί μέσα από έρευνες ότι υπάρχει σχέση μεταξύ άγχους, μεταβολισμού  και απώλειας βάρους. Η αντίδραση του σώματος σε συνθήκες έντονου φόβου και στρες θέτει το σώμα σε κατάσταση "μάχης ή φυγής", κάτι που μπορεί να επιταχύνει τον μεταβολισμό σας για όσο διαρκεί η απειλή.

Το σώμα σας ετοιμάζεται απελευθερώνοντας ορμόνες όπως η αδρεναλίνη και η κορτιζόλη. Η αδρεναλίνη προετοιμάζει το σώμα σας για έντονη δραστηριότητα, αλλά μπορεί επίσης να ελαχιστοποιήσει την επιθυμία σας για φαγητό.

Εν τω μεταξύ, η κορτιζόλη δίνει σήμα στο σώμα σας να καταστείλει προσωρινά τις λειτουργίες που δεν είναι απαραίτητες κατά τη διάρκεια μιας κρίσης. Αυτό περιλαμβάνει τις λειτουργίες του πεπτικού, του ανοσοποιητικού και του αναπαραγωγικού σας συστήματος όπως αναφέρθηκε και παραπάνω.

Όμως αυτά συμβαίνουν φυσιολογικά σε περίπτωσης μιας απρόσμενης απειλής. Μετά την επέλαση του κινδύνου το σώμα επανέρχεται σε κατάσταση ηρεμίας.

Τί γίνεται όμως στην περίπτωση που κάποιος ζει συνεχώς σε συνθήκες έντονου στρες και φόβου;

Όσο και αν το στρες μπορεί να επιταχύνει τον μεταβολισμό τόσο η συνεχής έκκριση της κορτιζόλης μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του λίπους της κοιλιάς, γνωστό ως σπλαχνικό λίπος. Αυτό το είδος λίπους συσσωρεύεται ανάμεσα στα σπλαχνικά σας όργανα όπως το έντερο και το ήπαρ με σοβαρές συνέπειες για την υγεία.

Η κορτιζόλη διεγείρει επίσης το μεταβολισμό του λίπους και των υδατανθράκων, δημιουργώντας μια αύξηση ενέργειας στο σώμα σας. Ενώ αυτή η διαδικασία είναι απαραίτητη για καταστάσεις επιβίωσης, αυξάνει επίσης την όρεξή σας. Επιπλέον, τα αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης μπορεί να προκαλέσουν περισσότερη λαχτάρα για γλυκά και επεξεργασμένους υδατάνθρακες, κάτι που σε βάθος χρόνου μπορεί να οδηγήσει σε πρόσληψη βάρους και σωματικού λίπους όπως και σε αντίσταση στην ινσουλίνη και μεταβολικό σύνδρομο. 

Η συχνή υπερδιέγερση επίσης μπορεί να επηρεάσει και την ικανότητα του σώματός σας να επεξεργάζεται και να απορροφά τα θρεπτικά συστατικά. Το άγχος επηρεάζει πνευμονογαστρικό νεύρο, το οποίο επηρεάζει το πώς το σώμα σας αφομοιώνει, απορροφά και μεταβολίζει τα τρόφιμα. Αυτή η διαταραχή μπορεί να οδηγήσει σε ανεπιθύμητη φλεγμονή.

Θυμηθείτε: Το σώμα σας ερμηνεύει τον φόβο ως απειλή. Σκεφτείτε αν αυτό που φοβάστε συμβαίνει και πόσο ρεαλιστικό είναι να μπορεί να συμβεί. Επιστρέψτε στην παρούσα στιγμή. Ο φόβος για το άγνωστο θα αυξήσει μόνο τις πιθανότητές σας να νοσήσετε και να διαταράξετε την ισορροπία του οργανισμού σας.

References 

  1. Segerstrom, S. C. and Miller, G. E. (2004). Psychological Stress and the Human Immune System: A Meta-Analytic Study of 30 Years of Inquiry. Psychological Bulletin, Vol. 130, No. 4.
  2. “What Happens in the Brain When We Feel Fear.” smithsonianmag.com. (2017).
  3. “Understanding the Stress Response.” health.harvard.edu. (2011).
  4. “Anxiety Disorders.” mayoclinic.org. (n.d.). 
  5. “Three Ways to Overcome Fear of Failure at Work.” greatergood.berkeley.edu. (2018).
  6. “Prevent Getting Sick.” cdc.gov. (2020).
  7. “5 Benefits We Can Reap From the Power of Visualization Immediately.” huffpost.com. (2015).

8.    Can long-term stress make you gain weight? (2017). newsroom.clevelandclinic.org/2017/06/19/can-long-term-stress-make-you-gain-weight/

9.    Geiker NRW, et al. (2017). Does stress influence sleep patterns, food intake, weight gain, abdominal obesity and weight loss interventions and vice versa? DOI: doi.org/10.1111/obr.12603

10.  Hensrud D. (2017). Why do doctors recommend a slow rate or weight loss? What’s wrong with fast weight loss? mayoclinic.org/healthy-lifestyle/weight-loss/expert-answers/fast-weight-loss/faq-20058289

11.  How stress can make you eat more — or not at all. (2016). health.clevelandclinic.org/how-stress-can-make-you-eat-more-or-not-at-all/

 

Της Γεωργίας Μεγαρίτη*

 

*Η Γεωργία Μεγαρίτη είναι απόφοιτη βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, με κατεύθυνση τη μοριακή βιολογία.

Σε συνέχεια των σπουδών της, εκπόνησε μεταπτυχιακές σπουδές στο τμήμα Εφαρμοσμένης Διαιτολογίας και Διατροφής με κατεύθυνση τη Μοριακή διατροφολογία στο Χαροκοπείο Πανεπιστήμιο.

Εργάστηκε αρκετά χρόνια ως σύμβουλος διατροφής και κάποια χρόνια ως υπεύθυνη του τμήματος μοριακής διατροφής σε ιατρείο που ειδικεύεται σε χρόνια, αυτοάνοσα και μεταβολικά νοσήματα.

Μετά την διαπίστευσή της ως Life Coach από τον διεθνή οργανισμό IAPC & M “The International Authority for Professional Coaching and Mentors” και υιοθετώντας αρκετές γνώσεις και τεχνικές μέσα από τακτικές συναντήσεις με ομάδες ψυχοδράματος, ομάδες ψυχικής και σωματικής υγείας, δημιουργεί και εφαρμόζει τη δική της μέθοδο FMOND. Η μόνη μέθοδος διαμόρφωσης τρόπου σκέψης και θρέψης που συνδυάζει εργαλεία του life coaching, τεχνικές του δράματος με την επιστήμη της διατροφολογίας και της βιολογίας.

 

Έπιμορφώνεται συνεχώς πάνω σε θέματα νευροβιολογίας και αυτοβελτίωσης. Κατέχει πιστοποιητικό πάνω στο “Introduction to Interpersonal Neurobiology for Everyday Life” (διαπροσωπική νευροβιολογία) και στο CBT (Cognitive behavioral therapy - Γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία).